تاثیردرمانی دستگاه تحریک دیداری –شنیداری (David)بر اختلال بیش فعالی و اختلال های خلق

 دستگاه تحریک دیداری-شنیداری جزو پیشرفته ترین وسائل پزشکی نوین است که بخش زیادی از این تکنولوژی مدیون تلاشهای ناسا (سازمان فضایی آمریکا)در سالهای اخیر است.

این دستگاه، برای مغز انسان مانند یک آینه عمل می کند. ما هر روز با نگاه کردن به آینه متوجه نقائص و اشکالات موجود در ظاهر خودمان می شویم.

همانطور که آینه ما را نسبت به وضعیت ظاهری مان و عیب و نقص های احتمالی موجود در آن آگاه می کند.و این آگاهی و شناخت به ما کمک می کند تا در جهت رفع نقص های موجود در وضعیت ظاهری خود اقدام کنیم. این دستگاه دقیقا برای امواج مغزی و عملکردهای فیزیولوژیک مغز ما به عنوان یک آینه ی پیشرفته عمل می کند.

در نتیجه این دستگاه ابزاری است برای کنترل، تغییر و اصلاح امواج مغزی در جهت رسیدن به کاهش علائم بیماری و افزایش سطح سلامت جسمانی و روانی .

هر لحظه در مغز هریک از ما، امواج مغزی خاص و فرایندهای فیزیولوژیک بی شماری در جریان است بدون آنکه ما آگاهی وشناختی  نسبت به نحوه ی عملکرد آن ها داشته باشیم. فرایندهای فیزیولوژیک نهفته در مغز ما و امواج مغزی موجود در آن دائما و بدون دخالت آگاهانه ی ما بر روی رفتار، افکار، عملکرد و وضعیت سلامت جسمی و روانی ما تاثیر گذارند.

هیچ یک از ما انسان ها در شرایط طبیعی و نرمال نمی توانیم در مورد نحوه ی عملکرد هر یک از این واکنش های فیزیولوژیک غیرارادی و امواج مغزی موجود در مغزمان اطلاعات دقیق و روشنی داشته باشیم. به خودتان نگاه کنید! آیا می دانید در حال حاضر امواج مغزی شما در چه وضعیتی قرار دارند؟

طبیعتا در شرایط طبیعی و بدون استفاده از ابزارهای خاص نمی توانید نسبت به هیچ کدام از واکنش های فیزیولوژیک بدن خود آگاهی دقیقی داشته باشید.

علاوه براین وجود هرگونه ناهنجاری و اشکال در روند طبیعی عملکرد امواج مغزی و  فرایندهای زیست شناختی در بدن انسان، می تواند منجر به بروز علائم بیمارگونه شود. به عبارت دیگر به هم خوردن روند طبیعی عملکرد امواج مغزی و  واکنش های زیست شناختی می تواند به عنوان علامت و نشانه ای از وجود یک وضعیت بیمارگونه ی جسمانی یا روانی مورد توجه قرار بگیرد.

امواج مغزی

“امواج مغزی انواع مختلفی دارند که هریک نام قرار دادی مخصوص به خودشان را دارند.به طور کلی هر موج مغزی 2 ویژگی عمده دارد: فرکانس و دامنه.

فرکانس موج به معنای تعداد دور موج در هر ثانیه است. به عبارت دیگر تعداد بالا و پایین شدن های موج در هر ثانیه نشان دهنده ی فرکانس موج است که واحد آن هرتز Hz .

نکته : یکی از ویژگیهای مهم امواج مغزی، رابطه ی معکوس میان فرکانس و دامنه است. به این معنی که با افزایش فرکانس موج، انتظار می رود که دامنه کاهش پیدا کند و بر عکس. به عبارت دیگر، امواج مغزی با فرکانس بیشتر، دامنه ی کمتری دارند و موج های مغزی که فرکانس کمتری دارند در حالت طبیعی دامنه ی بلند تری خواهند داشت.

امواج مغزی بر اساس فرکانس به چند نوع تقسیم بندی می شوند که برای هر کدام نام قراردادی مشخص شده است. هر یک از امواج مغزی مسئول کنترل و اثرگذاری بر بخشی از عملکردهای ذهنی ، هیجانی ورفتاری انسان هستند. شناسایی دقیق هر یک از امواج و  ویژگی های آن ها یکی از مهم ترین نکات در یادگیری و کاربرد دستگاه می باشد. در ادامه توضیح مختصری از ویژگی های هر یک از امواج مغزی مورد بررسی قرار می گیرد.

ویژگی های خاص امواج مغزی و ارتباط آن با رفتار :

موج دلتا : (فرکانس 4 – 1 هرتز)

موج دلتا دارای کمترین محدوده ی فرکانس در مقایسه با سایر امواج مغزی است. به طور کلی موج دلتا در وضعیت خواب و ناهشیاری بیشتر مشاهده می شود. موج دلتا در نوزادان زیر 6 ماه موج غالب است و انتظار می رود که در شرایط طبیعی با افزایش سن از دامنه ی این موج کاسته شود. موج دلتا هم چنین در افرادی با علائم آسیب مغزی، ناتوانی در یادگیری، پلک زدن سریع، حرکات سریع چشم  و مغز خواب آلوده مشاهده می شود.

موج تتا : ( فرکانس 8 – 4 هرتز)

موج تتا در خلاقیت و درک شهودی و حسی، تمرکز درونی و حافظه نقش مهمی دارد. در افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی- کم توجهی ، افزایش غیر طبیعی دامنه ی موج تتا منجر به زمان واکنش کند و ناتوانی در یادگیری می شود.

موج آلفا : ( فرکانش 12- 8 هرتز)

موج آلفا در شرایط هشیاری، آرامش درونی،آمادگی ذهنی، اندیشیدن عمیقو در حالت بسته بودن چشم ها دیده می شود. در افراد خیال باف، افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی – کم توجهی، اختلالات یادگیری، افسردگی، آسیب های مغزی خاص و در صورت مصرف مواد و الکل، موج آلفای لوب پیشانی دامنه ی بزرگ تری دارد ولی در افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی و بی خوابی، موج آلفا در قسمت پس سری افزایش دامنه خواهد داشت.

موج SMR  ( sensory motor rhythm) فرکانس 15 – 12 هرتز

این موج در حالت های آرامش و تمرکز و بی حرکتی دامنه ی بیشتری دارد. موج SMR یکی از شاخص های اصلی نشان دهنده ی میزان توجه و تمرکز  در افراد می باشد. در بیماران مبتلا به اختلال بیش فعالی – کم توجهی معمولا این موج دامنه ی کم تری در مقایسه با افراد معمولی دارد. در این بیماران افزایش دامنه ی موج SMR منجر به کاهش حرکات و افزایش توجه و تمرکز می شود.

موج بتا : ( فرکانس 15 – 22 هرتز )

این موج در فرایند توجه و تمرکز، حافظه، تفکر، حفظ توجه و حل مسئله تاثیر زیادی دارد. افزایش دامنه ی بتا در اختلالات اضطرابی، وسواس، اختلالات خواب و دندان قروچه دیده می شود.

موج high beta  : فرکانس 35 – 22

افزایش دامنه ی این موج در حالت های گوش به زنگی افراطی، اندیشناکی مداوم، پردازش شناختی سریع، زودرنجی و وسواس دیده می شود.

موج گاما : ( فرکانس 42 – 35 هرتز )

موج گاما بیشترین فرکانس را در مقایسه با سایر امواج مغزی دارد و  افزایش دامنه ی آن جهت فرایند یادگیری در ارتباط با مسائل پیچیده و چند وجهی ضرورت دارد.

نکته : با افزایش سن از کودکی به بزرگسالی، به تدریج دامنه ی موج تتا  کاهش پیدا می کند و دامنه ی موج آلفا افزایش می یابد. اما در اواخر سال های میانسالی و پیری مجددا افزایش دامنه ی موج تتا و کاهش دامنه ی موج آلفا مشاهده می شود. در افرادی که مبتلا به انواع اختلالات نورولوژیک هستند و هم چنین در کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی – کم توجهی و اختلالات یادگیری، افزایش دامنه ی موج تتا و کاهش دامنه ی موج آلفا مشاهده می شود.

آیا این روش علمی است؟ 

درست است که باور کردنش مشکل است ولی این روش درمانی یکی از روشهای درمانی ثابت شده در مجامع معتبر علمی دنیا می باشد که شمار زیادی از بیماری ها بدین ترتیب تحت درمان قرار می گیرد. مغز انسان از میلیونها سلول عصبی که ارتباطات تنگاتنگی با یکدیگر دارند تشکیل شده که با همدیگر تبادل الکتریکی و شیمیایی دارند ، علم نوروفیدبک بر اساس تغییرات الکتریکی مغز پایه گذاری شده ، بدین ترتیب که تبادلات الکتریکی بین سلولها ایجاد میدانهای الکتریکی می کند که توسط دستگاه الکتروآنسفالوگرافی ثبت می شود .

در بعضی از بیماریهای مربوط به سیستم عصبی بصورت موضعی و در یک ناحیه بخصوصی از قشر مغز فعالیت الکتریکی مغز تغییر پیدا می کند که ممکن است کم یا زیاد شود برای مثال در بچه هایی که دچار بیش فعالی و یا ADHD هستند در نواحی فرونتال مغز امواج بتا با فرکانس بالای 14 هرتز کمتر شده و در عوض امواج آهسته تتا با فرکانس 4-8 هرتز بیشتر می شود.

با این روش درمانی بیمار یاد می گیرد که چگونه فعالیت الکتریکی ناحیه ای از مغز که دچار اختلال شده اصلاح کند و آن را به حالت طبیعی در آورد و چون چگونگی کار را طی چند جلسه یاد می گیرد ، هرگز آن را فراموش نخواهد کرد و در مقایسه با درمان داروئی بهبودی برای مدت خیلی طولانی تری ادامه خواهد داشت و شاید بیمار تا آخر عمر از بیماری درمان شده توسط این درمان رهایی یابد . 

این روش درمانی توسط اداره غذا و داروی آمریکا ( معتبرترین سازمان جهانی پزشکی) جهت درمان اضطراب ،استرس،افسردگی،بیش فعالی کم توجهی ،اختلالات خواب مورد تایید قرار گرفته است.

عوارض جانبی این روش چیست؟

عوارض جانبی دارو درمانی را ندارد و اثرات درمانی پایدارتری نیز دارد،فعالیت های کل مغز را کنترل می کند وبهبودی پایدار بیماری را شامل می شود.

بهترین درمانهای توصیه شده در کودکان بیش فعال و کم توجه توسط آکادمی پزشکان متخصص روانپزشکی اطفال آمریکا در سال 2012 : ،درمانهای رفتاری ،آموزش به والدین ، درمانهای دارویی ، آموزشهای مهارتهای اجتماعی ،آموزشهای ویژه گفتاری و نوشتاری و درمان با دستگاه تحریک دیداری-شنیداری

مزیتهای این درمان در مقایسه با درمان داروئی
1.  دارو درمانی را می شود به اصلاح نمره چشم با عینک مقایسه کرد تا زمانی که عینک بر روی چشم است دید خوب است ولی به محض اینکه عینک از روی چشم برداشته می شود ، بیمار از نظر بینایی مثل وضعیت قبل از درمان می شود. یعنی دارو درمانی تنها علائم را موقتا از بین می برد ، مانند درمان بیماری هایی نظیر ADHD یا بیش فعالی و OCD یا وسواس و … که به محض قطع دارو مجددا بیماری عود می کند . در صورتی که این درمان پایدارتر است .
 2.  نداشتن عوارض جانبی و اثرات سوء بسیاری از داروها.
3.  تنظیم کل فعالیت مغز

لیست بیماری های قابل درمان با دستکاه تحریک دیداری -شنیداری

1. بیش فعالی کودکان و بزرگسالان ( ADHD ) و (ADD)

2.  اضطراب

3. اختلالات خواب

4. اختلال در یادگیری

5.  افسردگی

6.  استرس

– فهرست كاربرد هاي دستگاه تحریک دیداری -شنیداری :
– بيش‌فعالي/كمبود توجه(ADHD): بيش از هر زمان ديگري، براي درمانADHD از این دستگاه استفاده شده است. 85-80% کودکان مبتلا بهADHD  از این طریق درمان بهبودي كامل می‌يابند.

 اضطراب(Anxiety): بسياري از متخصصان، بكارگيري این دستگاه به منظور درمان اضطراب را يكي از عمده‌ترين موارد مي‌دانند. اكثر آن‌ها معتقدند اضطراب يكي از اولين مواردی بود كه به این درمان پاسخ داد. نتايج پژوهشي نشان مي‌دهد كه در حدود 90-80% از بيماران اضطرابي با اين روش بهبود یافته‌اند. 

ناتوانی یادگیری: ناتواني يادگيري(Learning Disability)، اين اختلالات در سنين دبستان شايع هستند. در درمان اختلالات،این دستگاه تحول بزرگي ايجاد كرده است.

اختلالات خواب: اولين تغييراتي كه مراجعين عموماً بعد از شروع درمان با این دستگاه مشاهده مي‌كنند، تغيير و تنظيم خوابشان است. بنابراين مي‌توان از این روش در درمان اختلالات خواب نيز استفاده كرد. 
افسردگي: در مورد بيماران مبتلا به افسردگي اساسي كه هيچ درماني براي آن‌ها كارساز نبوده، دستگاه تحریک دیداری- شنیداری در اغلب موارد بهبوددهنده بوده است. 

1- فاصله بین جلسات باید چقدر باشد؟
 بسته به نوع مشکل مراجع،حداقل دو تا سه جلسه در هفته توصیه می شود.بدیهی است که مستمر بودن جلسات نقش اساسی در روند بهبودی و بالا بردن توجه و تمرکز مراجع خواهد داشت.

2- پس از چند جلسه اثرات درمان ظاهر می شود؟
 ممکن است در چند جلسه اول مرجع متوجه هیچ تغییری نشود اما پس از گذشت 10 جلسه روند رو به مثبت بطور محسوس در مراجع دیده شود. اگر مراجعین از دارو نیز استفاده کنند 
3- چند جلسه لازم است؟
 برای هر کسی فرق می کند. ممکن است خیلی زود یاد بگیریم امواج مغزمان را تنظیم کنیم یا خیلی دیر. بعضی ها هم اصلاً نمی توانند یاد بگیرند. برای اختلالی مثل پرتحرکی و کمبود تمرکز، سی تا چهل جلسه توصیه شده است که بهتر است 2 تا3 جلسه در هفته انجام شود.
4- آیا محدودیت سنی دارد؟
از سن پنج سالگی می توان به راحتی درمان را شروع کرد.بزرگسالان با هر سنی می توانند از این دستگاه استفاده کنند.

نتیجه گیری :

با استفاده از دستگاه تحریک دیداری می توان اختلالاتی مانند اضطراب , افسردگی , بیش فعالی , نقص توجه , اختلالات خواب , اختلال یادگیری ,  اختلال پس از سانحه و درد های مزمن را درمان نمود . و درمان به کمک این دستگاه  مکمل درمان اصلی این اختلالات می باشد .

نویسنده دکتر نیلوفر تحقیقی احمدی